Bij sommige verkiezingen bestaat het fenomeen 'strategisch stemmen'. Iemand stemt niet op de kandidaat of partij van zijn of haar eerste voorkeur, maar op een partij of kandidaat waarvan men denkt dat die stem meer van nut zal zijn. De verkiezingen voor de Eerste Kamer zijn hier bij uitstek gevoelig voor, omdat iedereen al van tevoren weet hoe zonder strategisch stemmen de uitslag zal zijn, en dus welke partijen veel en welke juist weinig aan een stem hebben. Bij de vorige verkiezingen zagen we dat de OSF zo zijn zetel behield met behulp van 50 Plus, en dat een SGP-Statenlid besloot dat een stem voor de CDA meer nut zou hebben voor de christelijke politiek. Wat zijn de mogelijkheden voor strategisch stemmen bij de komende Eerste Kamerverkiezingen in mei?
Als we er van uitgaan dat alle regionale en lokale partijen OSF stemmen, dat de CU/SGP combinatiekandidaten in Noord-Holland en Noord-Brabant CU stemmen, en dat niemand strategisch stemt, afwezig is of een fout maakt, worden er (als ik alles goed heb uitgerekend) 68 'vaste' zetels toegekend: VVD 12, CDA 11, D66 9, PVV 8, SP 8, PvdA 7, GL 4, CU 3, SGP 2, PvdD 2, 50+ 1 en OSF 1. Vervolgens komen daar 7 restzetels bij in de volgorde PVV - PvdA - SP - D66 - 50+ - VVD - CDA. Het zijn deze laatste restzetels die door strategisch stemmen bij een andere partij terecht zouden kunnen komen. Als we kijken naar de stemmen die partijen nog 'over' hebben, dan liggen die vooral bij PvdD, Christenunie en GroenLinks, die elk meer dan een halve zetel 'beschikbaar' hebben. Ook OSF, SGP en PVV hebben nog wat ruimte. De overige partijen lopen al snel het risico hun eigen restzetel weg te geven als ze meer dan 1 Statenlid in een kleine provincie anders laten stemmen.
Kijken we allereerst naar de ChristenUnie en SGP. Voor deze partijen zie ik 2 strategische opties, die ik offensief en defensief zal noemen. Offensief zou zijn een aantal stemmen van de SGP naar de ChristenUnie over te hevelen. Bij een ideale uitwisseling (577 punten totaal stemgewicht, ongeveer 1 Gelderse en 2 Zeeuwse Statenleden) zouden ze zo net de laatste restzetel in kunnen pikken. Dit werkt echter alleen als geen enkele andere partijcombinatie met strategisch stemmen een zetel afdwingt. Als er 2 zetels elders worden overgeheveld (wat niet waarschijnlijk lijkt), zou het zelfs een zetel kunnen kosten, omdat de tweede SGP-zetel hierdoor de eennalaatste restzetel wordt. Daarom lijkt mij de defensieve optie aantrekkelijker. Daarbij doneert de ChristenUnie wat stemmen aan het CDA, om zo te zorgen dat niet het CDA maar de VVD het slachtoffer wordt van dealtjes bij de overige partijen.
Bij die overige partijen zou GroenLinks kunnen proberen PvdA een extra zetel te bezorgen of er zelf een van de PvdA te krijgen, maar ook dat is een operatie 'op het randje'. Als CU de defensieve optie kiest, mislukt hij al, want de partijen hebben samen niet genoeg stemgewicht om de VVD-restzetel te pakken. Een logischere optie lijkt me daarom dat GroenLinks een paar statenleden 'leent' aan de Partij voor de Dieren, zodat die haar derde zetel kan innemen. Dat is een gemakkelijke operatie - er is meer dan genoeg ruimte om alle 7 zetels van de beide partijen te pakken zonder zelfs maar restzetels nodig te hebben.
En dan is er nog de OSF. De positie van de OSF als amalgaam van diverse, soms sterk uiteenlopende partijen betekent enerzijds dat OSF niet snel als zeteldonor dienst zal doen (hoe krijg je al die partijen mee), anderzijds dat ze als zetelontvanger zeer geschikt is (er zijn voor veel partijen kandidaten op de lijst te vinden waarvan men zou zeggen "als die het wordt, dan wil ik wel"). Een deal zoals 4 jaar geleden lijkt echter minder waarschijnlijk, omdat OSF nog veel stemmen nodig heeft voor een tweede zetel. PvdD kan OSF aan een tweede zetel helpen, voor GL en CU is dat moeilijker, die kunnen slechts de laatste restzetel doneren, en als de ander dus de bovengenoemde optie kiest, staat het OSF dan dus nog steeds met lege handen.
Daarmee komen we aan het eind van deze berekening, en concluderen we dat het strategisch stemgedrag voor de Eerste Kamerverkiezingen naar mijn mening langs de volgende lijnen zou moeten verlopen:
- GroenLinks doneert stemmen aan de Partij voor de Dieren, die hierdoor een derde zetel krijgt
- Als GroenLinks daar niet toe bereid is, onderhandelt de Partij voor de Dieren met OSF
- ChristenUnie steunt CDA in de hoop de twaalfde CDA-zetel te behouden
